به گزارش یزدفردا: گیاهان دارویی از دیرباز جزء جدا نشدنی از سیستم‌های مراقبت‌ سلامت و توسعه دارو بوده‌اند. شواهد استفاده از آنها به یک لوح گلی سومری ۵۰۰۰ ساله برمی‌گردد که ریشه‌های باستانی آنها را به نمایش می‌گذارد. در دوران معاصر، ارزش بازار گیاهان دارویی در سال ۲۰۲۳ از حدود ۳۰۰ میلیارد دلار فراتر رفت که بر اهمیت آنها تاکید دارد.

به نقل از آی‌ای، تغییرات آب و هوایی تهدیدهای قابل توجهی برای این منابع ایجاد می‌کند و نگرانی‌هایی در مورد در دسترس بودن آنها در آینده و تاثیر آن بر تولید دارو و مراقبت‌های بهداشتی ایجاد شده است. از دست دادن این منابع درمانی چه تاثیری خواهد داشت؟ آیا می‌توانیم با این تغییرات سازگار شویم یا جایگزین‌هایی پیدا کنیم؟ این تغییرات چه تاثیری بر هزینه و پایداری تولید دارو خواهد گذاشت؟

فرآیندهای استاندارد کشف دارو شامل جمع‌آوری گونه، استخراج، جداسازی شیمیایی و آزمایش زیستی است. نمونه‌های قابل توجه از این دست عبارتند از داروی پاکلیتاکسل(Paclitaxel) که از گیاه سرخدار غربی(Taxus brevifolia) به دست می‌آید و برای درمان سرطان تخمدان و پستان استفاده می‌شود. همچنین داروی سیلیمارین(silymarin) که از گیاه خار مریم(Silybum marianum) تهیه می‌شود که برای اختلالات کبدی کاربرد دارد و داروی کینین از درخت گنه گنه(cinchona) به دست می‌آید و برای درمان مالاریا ضروری است.

انجمن سرطان آمریکا تقریبا ۳۱۰ هزار مورد جدید سرطان پستان تهاجمی را در زنان برای سال ۲۰۲۴ پیش‌بینی کرده است که اهمیت پاکلیتاکسل را نشان می‌دهد. انتظار می‌رود بازار جهانی سیلیمارین تا سال ۲۰۲۸ به ۱۱۰.۷ میلیون دلار برسد که نشان دهنده ارتباط اقتصادی داروهای مشتق شده از گیاهان است.

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، حدود ۴۰ درصد از محصولات دارویی، وابسته به منابع طبیعی هستند و ۷۰ درصد از مردم در سراسر جهان به داروهای سنتی متکی هستند.

تهدیدات تغییر اقلیمی

استفاده از تقریبا ۵۰ تا ۸۰ هزار گونه گیاهی برای اهداف دارویی در سراسر جهان بر اهمیت آنها تاکید دارد و مطالعه‌ای در ماه دسامبر سال ۲۰۲۳ نشان داد که سالانه بیش از پنج میلیون تُن گیاهان دارویی جمع‌آوری و استفاده می‌شود. تغییرات آب و هوایی از طریق نوسانات دما، تغییر ترکیب خاک و آب و هوای نامساعد، زیستگاه این گیاهان را مختل کرده و می‌تواند بر خواص دارویی آنها تأثیر بگذارد. یک مطالعه در ماه ژوئن سال ۲۰۲۴ بیان کرد که تغییرات آب و هوایی، همراه با افزایش تقاضا برای داروهای گیاهی، فشار بیشتری بر این منابع وارد می‌کند.

تانوی شارما(Tanvi Sharma)، نویسنده اصلی این مطالعه از بخش زیست‌فناوری در موسسه فناوری زیست منبع هیمالیا(CSIR-Institute of Himalayan Bioresource Technology)، تاکید کرد که از بین رفتن بالقوه گیاهان بومی و دارویی به دلیل تغییرات آب و هوایی یک نگرانی مهم است. او توضیح داد: تلاش‌ها با کمک بازسازی و زیست ‌فناوری می‌تواند این خسارات را کاهش دهد، اما سازگاری در جوامع طبیعی ممکن است بسیار بیشتر طول بکشد.

تاثیرات بر رشد گیاه و ترکیبات زیست فعال

دکتر اسپیروس تئودوریدیس(Spyros Theodoridis) از موسسه تحقیقاتی سنکنبرگ(Senckenberg) و موزه تاریخ طبیعی می‌گوید که گرمای بیش از حد و کمبود آب، رشد و تولید مثل گیاهان را محدود می‌کند و باعث رقابت آنها با گونه‌های انعطاف‌پذیرتر و تغییر تولید ترکیبات زیست فعال می‌شود.

وی افزود: تغییرات آب و هوایی بر فرآیندهای متابولیک در گیاهان دارویی تأثیر می‌گذارد که این بر تولید ترکیبات زیست فعال در این گیاهان تاثیر می‌گذارد.

دکتر تئودوریدیس بر درک محدودی که در مورد نحوه تاثیر تغییرات آب و هوایی بر تولید ترکیبات دارویی وجود دارد و تلاش‌ها برای پیش‌بینی و محافظت را با مشکل مواجه می‌کند، تاکید کرد. او خاطرنشان کرد: گیاهان دارویی محصول میلیون‌ها سال تکامل هستند و نمی‌توان آنها را به راحتی جایگزین کرد. ما باید واکنش‌های متابولیکی گیاهان دارویی را بیشتر بررسی کنیم و این همان کاری است که در تلاشیم انجام دهیم.

به هر حال، گیاهان دارویی محصول میلیون‌ها سال تکامل هستند و نمی‌توان آن را به راحتی با داروهای مصنوعی جایگزین کرد. بهتر است منابع بیشتری برای مطالعه واکنش ترکیبات شیمیایی به تغییرات آب و هوایی و نظارت بر جمعیت گیاهان دارویی در طول زمان اختصاص داده شود. البته ممکن است گیاهان دارویی و همچنین بسیاری از گیاهان دیگر پتانسیل سازگاری بالایی داشته باشند، اما نمی‌توان مطمئن بود که خواص دارویی آنها حفظ خواهد شد یا خیر.

آیا صنعت داروسازی برای پیامدهای تغییرات آب و هوایی آماده است؟

هزینه‌های توسعه دارو در حال حاضر از ۳۰۰ میلیون دلار تا چهار میلیارد دلار متغیر است. انقراض بالقوه گیاهان دارویی می‌تواند منجر به از بین رفتن داروهای آینده شود و برآوردها حاکی از آن است که ممکن است هر دو سال یک بار یک داروی مهم به دلیل از دست رفتن تنوع زیستی از بین برود.

 یک مطالعه کانادایی در سال ۲۰۲۱ گزارش داد که ۱۴۴۵ گونه گیاهی دارویی برای محصولات تجاری برداشت می‌شوند که ۱۲۱۷ گونه بومی هستند و این سوالاتی را در مورد آمادگی صنعت برای تاثیرات آب و هوایی بر گیاهان ایجاد می‌کند.

آیا صنعت داروسازی در کانادا به اندازه کافی برای پیامدهای تغییرات آب و هوایی آماده است؟

پروفسور سوزان مورچ(Susan Murch) از دانشگاه بریتیش کلمبیا گفت که این سوال قابل توجه است. اما پاسخ کوتاه به آن «نه» است. ما داده‌های تحقیقاتی گیاه‌شناسی جدید کافی در مورد گیاهان بومی یا وحشی برای بیشتر مناطق کشور نداریم.

ما نمی‌دانیم کدام گونه‌ها در برابر چالش‌های آب و هوایی مقاوم هستند و کدام گونه‌ها آسیب پذیر خواهند بود. گاهی اوقات محصولات تجاری رایج می‌شوند و گیاهان وحشی بیش از حد برداشت می‌شوند.

در مطالعه‌ای که ۲۰ سال پیش منتشر شد، دانشمندان هشدار دادند که تخریب جنگل‌های آمازون برزیل، دسترسی به برخی از گونه‌های گیاهان دارویی را کاهش داده است. محققان هشدار دادند که بسیاری از این گیاهان فاقد جایگزین‌های گیاهی هستند. همانطور که اشاره شد، این ضرر برای صنعت داروسازی و همچنین برای جمعیت روستایی که به این گیاهان متکی هستند، مشکل مهمی ایجاد می‌کند.

گیاهان دارویی سنتی چینی

طب سنتی چینی(TCM) منبع ارزشمندی برای کشف دارو است. از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۲۱، بیش از ۳۰۰۰ کارآزمایی بالینی انجام شد. یک نمونه از این داروها ACT001 است که از بابونه گاوی (Tanacetum parthenium) مشتق شده است و پتانسیل آن در درمان سرطان شناخته شده و به عنوان یک داروی نادر توسط سازمان غذا و دارو تایید شده است.

به گفته لینفانگ هانگ(Linfang Huang)، محقق آزمایشگاه کلیدی حفاظت از منابع پزشکی چین، تغییرات آب و هوایی، گونه‌های حساسی مانند شیرین بیان، مشک، قارچ سرچُماقی‌ و جینسنگ را تهدید می‌کند. این تهدیدها بر اثربخشی، ایمنی و در دسترس بودن منابع طب سنتی چینی تاثیر می‌گذارد و صنعت داروسازی را با چالش‌هایی مواجه می‌کند.

تغییرات آب و هوایی، شمشیری دولبه برای گیاهان دارویی

تغییرات آب و هوایی ممکن است اثرات مثبتی بر روی برخی گیاهان نیز داشته باشد، مانند افزایش دامنه رشد یا افزایش تولید متابولیت‌های ثانویه که ترکیباتی است که برای خواص دارویی حیاتی هستند. پیشرفت‌های فناوری، مانند روش‌های ویرایش ژن CRISPR/Cas، پتانسیل افزایش تولید متابولیت ثانویه را ارائه می‌دهد. با این حال، چالش‌ها، از جمله تنوع در کارایی هدف‌گیری ژن، همچنان باقی می‌مانند.

شارما می‌گوید: با این حال، این تاثیرات مشروط به گونه‌های گیاهی خاص و شرایط محیطی است و انتظار می‌رود تاثیر کلی تغییرات آب و هوایی تا حد زیادی برای تنوع زیستی جهانی مضر باشد.

هوانگ از قوانین محکم‌تری برای حفاظت از گیاهان دارویی وحشی و استانداردسازی شیوه‌های کشت حمایت می‌کند. فناوری‌هایی مانند کشت بافت گیاهی، ویرایش ژن، و سنجش از راه دور می‌توانند به تلاش‌های حفاظتی کمک کنند. رویکردهای بین رشته‌ای که ترکیبی از نوآوری‌های زیست‌فناوری، حفاظت و شیوه‌های پایدار است برای کاهش اثرات تغییرات آب و هوایی و تضمین آینده گیاهان دارویی ضروری است.

بدون انجام اقدامات پیشگیرانه، صنعت داروسازی و سلامت عمومی با چالش‌های مهمی روبرو خواهد شد. از دست رفتن تنوع زیستی می‌تواند در دسترس بودن ترکیبات طبیعی ضروری را محدود کند و نیاز به اقدام فوری برای حفاظت از این منابع ارزشمند را نشان می‌دهد.